در جریان نزدیک به ۱۵ ماه حاکمیت طالبان بر افغانستان، بخش‌های مختلف کشور دست‌خوش چالش‌های عمده بوده است که سکتور معارف نیز جدا از آن نیست. آموزش برای دختران بالاتر از صنف ششم ممنوع شده و مکاتب پسرانه نیز با عالمی از مشکلات روبه‌رو است. در کنار این، قیود سخت‌گیرانه‌ای بر دانشجویان دانشگاه‌ها اعم از دختران و پسران، وضع شده است. برعکس اما در این مدت توجه رهبران طالبان به ایجاد مدرسه‌های دینی و تبدیل نهادهای آموزشی به مدارس دینی، بیشتر بوده است. شهروندان از کم‌توجهی به وضعیت معارف و توجه بیش از حد طالبان به مدارس دینی، شکایت دارند. با این وصف، آگاهان مسایل سیاسی مدارس دینی را مرکزهای تولید نیروی جنگی برای طالبان عنوان می‌کنند و می‌گویند که افزایش این مدارس، برای طالبان همواره حایز اهمیت خاصی بوده است که از آن صرف‌نظر نمی‌توانند.
طالبان در جریان یک سال و سه ماه حاکمیت بر کشور، شمار زیادی از نهادهای آموزشی را به مدارس جهادی بدل کرده‌اند. بر‌اساس گزارش‌ها، طالبان در ماه سنبله امسال لیسه مسلکی زراعت در ولایت فراه را به مدرسه دینی بدل کردند. این گروه پس از آن، انستیتوت تخنیکی و مسلکی دولتی ولایت تخار را در ماه جوزای امسال به مدرسه دینی تبدیل کردند. پیش از تبدیل شدن انستیتوت تخنیکی و مسلکی تخار به مدرسه دینی، حدود ۲۳۶ دانشجو به شمول دختران در این نهاد مصروف آموزش رشته‌های انجنیری ساختمانی، برق، ترمیم موتر و کمپیوتر بودند. مولوی محسن هاشمی، معین تأمینات وزارت داخله طالبان، در مراسم تبدیل این انستیتوت به مدرسه گفته است: «این مدرسه بر‌اساس فرمان امیرالمومنین ایجاد شده تا در این مرکز دینی جوانان علوم اسلامی را به‌صورت تحقیقی و تخصصی بیاموزند.»
در کنار این، بر‌اساس گزارش‌ها طالبان در بیش از یک سال گذشته ده‌ها نهاد آموزشی دیگر به شمول لیسه عالی عبدالحی حبیبی در ولایت خوست، لیسه تخنیک ولایت قندهار و لیسه ببرک خان زدران در شهر گردیز ولایت پکتیا را به مدرسه دینی تبدیل کرده‌اند.
منابع می‌گویند که در حال حاضر شمار زیادی از فرزندان نیروهای جنگی طالبان که در جریان نبردهای مسلحانه دو دهه پسین کشته شده‌اند، در این مدارس مصروف آموزش‌های دینی‌اند. هنوز روشن نیست که سرنوشت دانش‌آموزان و دانشجویان این نهادها چه شده است. در کنار این، مسوولان محلی طالبان در ولایت‌ها تلاش دارند مدارس دینی بیشتری ایجاد کنند.
طالبان در جوزای امسال ساختمان تلویزیون خصوصی «میترا» در بلخ را نیز به مدرسه دینی اختصاص دادند. تلویزیون میترا و ساختمان آن ملکیت عطامحمد نور، والی پیشین بلخ، است. نشرات این تلویزیون خصوصی پس از سقوط کشور به دست طالبان، متوقف شد.
افزون بر این، طالبان در سرطان امسال محل آموزشی نیروهای ویژه محافظت از رییس جمهور پیشین (پی‌پی‌اس) در داخل محوطه ارگ را نیز به مدرسه دینی تغییر داده‌اند. منابع می‌گویند که طالبان نام این مرکز آموزشی را «مدرسه احسن‌العلوم» گذاشته‌اند. این محل آموزشی و تمریناتی برای سالیان متمادی محل آموزش، تمرین و سوق اداره نیروهای ویژه محافظت از رییسان جمهور بود.
توجه طالبان به مدارس دینی تنها با تبدیل نهادهای آموزشی دولتی به مدارس خلاصه نمی‌شود. طالبان در کنار ایجاد مدارس دینی، پول هنگفتی به این مدارس تزریق می‌کنند. منابع در ولایت تخار به می‌گویند که طالبان در ماه جاری خورشیدی حدود ۱۰ میلیون افغانی را به منظور حمایت از مدارس غیررسمی در ولسوالی‌های ماورای کوکچه توزیع کرده‌اند. منبع توضیح می‌دهد که این پول از سوی ریاست معارف ولایت تخار به مدارس دینی و عالمان مورد نظر این گروه، توزیع شده است.
همچنان منبع دیگری می‌گوید که مفتی عبدالرزاق صدیق، رییس عمومی مدارس تعلیمات اسلامی معینیت وزارت معارف طالبان، در ماه میزان امسال در جریان سفر به ولایت نیمروز از اختصاص یک میلیون و ۳۰۰ هزار افغانی به مدارس دینی در این ولایت خبر داده است.
این گروه همچنان از بیرون کشور نیز کمک‌ها را برای ساخت مدارس دینی جلب می‌کند. وزارت معارف طالبان در هفتم عقرب سال روان خورشیدی از امضای تفاهم‌نامه‌ای با یک نهاد ترکی خبر داد که بربنیاد آن قرار است در پنج ولایت کشور مدرسه‌های دینی ساخته شود. در خبرنامه وزارت معارف نام این نهاد ترکی «ایدیف» معرفی شده است. ولایت‌هایی که قرار است در آن‌ها مدرسه‌های دینی ساخته شود، هنوز مشخص نشده، اما هزینه مجموعی این پروژه، ۲۵ هزار دالر امریکایی تخمین شده است.
طالبان در حالی توجه خود به ایجاد و حمایت از مدرسه‌های دینی را بیشتر ساخته‌اند که وضعیت معارف کشور زیر حاکمیت این گروه رو به زوال است. مکتب‌های متوسطه و لیسه‌های دخترانه از ماه اسد سال گذشته خورشیدی تاکنون به روی دختران بسته است. همچنان توجه خاصی به مکتب‌های پسرانه صورت نمی‌گیرد. کمبود آموزگاران مسلکی، کتاب و ساختمان، در یک سال گذشته همواره شکایت دانش‌آموزان را در ولایت‌های مختلف کشور به همراه داشته است.
با این حال، شهروندان از بی‌توجهی طالبان به وضعیت معارف و تمرکز بیش از حد این گروه به مدارس دینی ابراز نگرانی می‌کنند و طالبان را به فراموشی معارف متهم می‌کنند. احمد‌سیر (نام مستعار) باشنده ولایت نیمروز،می‌گوید که دانش‌آموزان در ولسوالی چخانسور این ولایت روزانه تا پنج کیلومتر فاصله را پیاده طی می‌کنند تا به مکتب برسند. او می‌افزاید: «مکتب‌ها خیلی دور است. روزی پنج کیلومتر بچه‌ها می‌روند تا به مکتب می‌رسند. کاش باز مکتب‌ها و معلم‌های بودی. تا فعلاً هیچ کاری به منطقه ما به بخش معلمان نشده است.» این باشنده نیمروز می‌افزاید: «از وقتی طالبان آمده، باز هیچ‌کس به قصه مکتب و معلم نیست. همه می‌گویند ما درس ملایی می‌خوانیم.»