منبع: مجله امور هند و اقیانوس آرام، انتشارات دانشگاه هوایی
نویسنده: دکتر شویتا
مترجم:عبدالناصرنورزاد
چکیده
بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان را می توان یکی از مهم ترین رویدادهای سال 2021 در نظر گرفت که پیامدهای آن در سال های آینده محسوس خواهد بود. عقب نشینی ارتش ایالات متحده باعث ایجاد خلاء قدرت در افغانستان شده و باعث تغییر در ژئوپلیتیک منطقه شده است. اکنون در این سناریو، افغانستان به‌عنوان کانون ژئوپلیتیکی به میدانی برای سیاست بازی‌های بزرگ جدید، مبدل شده است که پیامدهایی امنیتی و سیاسی برای امنیت منطقه دارد. در پرتو این تغییر، این مقاله به تحلیل رقابت قدرت‌های بزرگ در افغانستان پس از خروج ارتش آمریکا و پیامدهای آن برای امنیت افغانستان و فراتر از آن می‌پردازد. همچنین این نوشته در پی آن است تا عوامل شکل‌دهنده روابط آینده افغانستان به رهبری طالبان با قدرت‌های منطقه را مورد بحث قرار‌دهد.
افغانستان به دلیل محصور بودن در خشکی و فقر منابع، دوباره در نقطه عطف آینده ای نامطمئن قرار گرفته است. آینده این کشور به شدت به این بستگی دارد که چگونه همسایگانش، روابط خود را با آن از نو تنظیم کنند. در حالیکه تعامل سازنده افغانستان با همسایگانش برای بازسازی این کشور ضروری پنداشته می شود. اگر کشورهای منطقه میکانیزم هایی را برای کمک به افغانستان برای غلبه بر چالش های اجتماعی-اقتصادی خود ایجاد کنند، می توان از بحران مالی و انسانی قریب الوقوع در افغانستان جلوگیری کرد. سیاست خارجی کشورهای همسایه چشم انداز پیشرفت افغانستان را تحت تأثیر قرار خواهد داد. خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، سیاست قدرت های بزرگ را به منطقه ای که در طول تاریخ «قبرستان امپراتوری ها» نامیده می شد و زمانی به عنوان کشورهای حائل بین امپراتوری بریتانیا و تزار عمل می کرد، بازگردانده است.
سیاست روسیه در قبال افغانستان تحت رهبری طالبان
برای روسیه، سقوط کابل نشانه زوال هژمونی آمریکاست. دولت شکست خورده افغانستان نیز نشان دهنده بحران هویت آمریکایی و عدم انسجام فزاینده در سیاست های خارجی دموکراسی های غربی است. بنابراین مسکو این تحول در همسایگی خود را نمادی از نظم نوین جهانی می داند که ماهیت چند قطبی دارد. کاهش هژمونی ایالات متحده را می توان به تحت فشار قرار گرفتن چین مدعی در اقیانوس هند و اقیانوسیه نسبت داد. خلاء قدرت حاصله این فرصت را به قدرت های منطقه داده است تا ژئوپلیتیک قلب اوراسیا را شکل دهند. برای روسیه، سیاست در قبال افغانستان توسط عوامل متعددی هدایت می‌شود که مهم‌ترین آنها بی‌ثباتی کنونی در افغانستان است که اثرات سرریزی بر کشورهای آسیای مرکزی دارد. عامل دیگر تهدید امنیتی غیرسنتی ناشی از قاچاق مواد مخدر است، زیرا کشت تریاک منبع اصلی تامین مالی گروه های تروریستی منطقه است. سیاست روسیه در قبال افغانستان نیز بر اساس نقش بسیار مطلوب آن به عنوان تامین کننده امنیت خالص در منطقه اوراسیا هدایت می شود. با این حال، روسیه بر سر هدف خود از اعمال نفوذ در افغانستان بدون درگیر شدن با بحران داخلی افغانستان در معمایی قرار گرفته است. تهدیدات ناشی از حضور گروه‌های تروریستی فراملیتی موضوع اصلی نگرانی روسیه است، زیرا روسیه در سال های اخیر قربانی فعالیت‌های افراطی بوده، بنابراین این گروه‌ها را تهدیدی مهم برای امنیت منطقه می‌داند. در موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت (SWP)، کارشناسان سابین فیشر و آنجلا استانزل می‌گویند؛ روسیه و چین بیشترین سود را «در سطح جهانی» از «تضعیف غرب از زمان خروج از افغانستان تجربه کرده‌اند» دارند. اما آنها استدلال می کنند که نه مسکو و نه پکن راه حلی برای چالش های امنیتی منطقه ای جدی که اکنون با آنها مواجه هستند، پیدا نکرده اند. از دیدگاه چین و روسیه، خروج از افغانستان شاهد دیگری بر تضعیف تدریجی اتحاد غربی است.» اخیرا، روسیه از غرب خواسته است تا دارایی های بانک مرکزی افغانستان را که توسط ایالات متحده و بانک جهانی مسدود شده بود، آزاد کند. طالبان به قدرت بازگشتند. با این حال، رئیس جمهور روسیه در بیانیه خود هشدار داد که “که نباید برای به رسمیت شناختن رسمی حکومت طالبان در افغانستان عجله کرد”. روسیه هنوز طالبان را از فهرست سازمان های تروریستی ممنوعه حذف نکرده است. در سناریوی کنونی، بیشترین اولویت برای روسیه پر کردن خلأ امنیتی پس از خروج آمریکاست. روسیه مایل است نقش یک میانجی را در مسائل مربوط به افغانستان و فراتر از آن ایفا کند. نگرانی‌های امنیتی منطقه‌ای جدید پس از بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، به روسیه یک مزیت استراتژیک برای بازسازی نفوذ خود در قلب اوراسیا داده است.
درک تعامل استراتژیک چین با افغانستان
افغانستان به دو دلیل برای منافع استراتژیک چین حیاتی است. اقلیت های قومی سین کیانگ با گروه های قومی مناطق همسایه که با چین مرز مشترک دارند، پیوند دارند. چین به ویژه از همکاری اقلیت اویغور خود با طالبان نگران است. دومین دلیل نگرانی چین ماهیت اقتصادی دارد، زیرا بی ثباتی در منطقه بر پروژه عظیم کریدور اقتصادی چین پاکستان، که جزء اصلی طرح کمربند و جاده (BRI) است، تأثیر منفی خواهد گذاشت. چین به طور فعال پاکستان را برای پوشش این بخش درگیر کرده است. پاکستان، “دوست در همه حال” چین، دارای مزیت استراتژیک قوی در افغانستان تحت کنترل طالبان است. چین و پاکستان برای استفاده از منافع حاصل از این ترتیب، محور راحتی ایجاد کرده اند. چین و روسیه همچنین یک همسویی استراتژیک در مورد مسائل مربوط به افغانستان برای یک وضعیت برد-برد برای هر دو طرف دارند. در آخرین نشست سران در سازمان همکاری شانگهای که در سپتامبر 2021 برگزار شد، چین و روسیه موضع هماهنگی اتخاذ کردند که در آن افغانستان در راس دستور کار قرار داشت. در صدر این اتحاد استراتیژیک، معافیت از تحریم طالبان اگرچه هر دو کشور نسبت به رژیم کنونی طالبان بدبین هستند، قرار دارد، چون خروج نظامی آمریکا از افغانستان دلیلی برای شادی آنها از این پیروزی استراتژیک است. در صورت به رسمیت شناختن رژیم طالبان در افغانستان از سوی هر یک از این دو، دیگری نیز از این روش پیروی خواهد کرد. چین همچنین به منابع معدنی در افغانستان چشم دوخته است و در حال حاضر به دنبال فرصت‌هایی در افغانستان برای دسترسی به ذخایر لیتیوم و مس این کشور است. با توجه به تحولات اخیر، می‌توان گفت که چین تصمیم گرفته است تا با اعلام کمک، از دولت موقت گروه شبه‌نظامی افغان حمایت کند. این کمک و حمایت شامل بسته 31 میلیون دلاری چین در سپتامبر 2021 در نشست وزیران خارجه کشورهای همسایه افغانستان بوده است. رژیم طالبان در یکی از بیانیه‌های خود، چین را «مهم‌ترین شریک» خود خواند و به پکن برای بازسازی و توسعه افغانستان و بهره‌برداری از ذخایر غنی مس آن، به عنوان یک شریک چشم دوخته است، زیرا این کشور در آستانه فروپاشی اقتصادی است. سخنگوی طالبان با حمایت از پروژه BRI چین، ادعا کرد که افغانستان گذرگاه آن به بازارهای سراسر جهان است. در سخنرانی وانگ یی، وزیر امور خارجه چین در نشست وزرای خارجه گروه 20 در سال 2021، خواستار لغو تحریم‌های یکجانبه علیه افغانستان شد. رهبری در پکن مشتاق است تا جای پای استراتژیک خود را در افغانستان به رهبری طالبان ایجاد کند. رهبری مذاکرات بین‌المللی بر سر افغانستان و میزبانی از رهبران طالبان در پکن نشان می‌دهد که چین می‌خواهد نقش فعالانه دیپلماتیک و سیاسی در افغانستان پس از آمریکا ایفا کند.
ارزیابی سیاست آمریکا پس از خروج از افغانستان
ارزیابی سیاست آمریکا پس از خروج این کشور از افغانستان نشان می دهد که سیاست های ایالات متحده در واکنش به پویایی های امنیتی در حال تغییر منطقه و در سطح جهانی در حال تغییر است. منافع اصلی ایالات متحده اکنون در مهار چین در اقیانوس هند و اقیانوس آرام است. رئیس جمهور درنطق خود خطاب به شهروندان آمریکایی پس از خروج از افغانستان، این تغییر استراتیژی از افغانستان به اقیانوس هند و اقیانوس آرام را تصدیق کرد و گفت که “تهدید های تروریستی در سراسر جهان و فراتر از افغانستان بیشتر شده است.” دخالت ایالات متحده در افغانستان بر اساس دیپلماسی منطقه ای، نفوذ بین المللی و کمک های بشردوستانه خواهد بود. جوبایدن بر فشار برای تعامل با افغانستان برای جلوگیری از خشونت و بی ثباتی تاکید کرد. حقوق بشر در مرکز جدید سیاست خارجی آمریکا قرار دارد. ایالات متحده اخیراً مجوزهایی صادر کرده است تا اطمینان حاصل شود که سازمان ملل متحد، سازمان های دولتی آمریکا و گروه های کمک رسانی می توانند کمک های بشردوستانه را به افغانستان ارائه کنند.
شورای امنیت سازمان ملل متحد اخیراً قطعنامه ای را که توسط ایالات متحده پیشنهاد شده بود، برای تسهیل کمک های بشردوستانه به افغانستان و در عین حال دور نگه داشتن منابع مالی از دست طالبان، تصویب کرد. ایالات متحده همچنین گام‌های بیشتری را برای کاهش تحریم‌ها علیه طالبان برای اجازه دادن به کمک، به‌روزرسانی دستورالعمل‌ها برای روشن کردن این موضوع که “صادرات کالاها و نقل و انتقالات نقدی مجاز است، در صورتی که به افرادی که هدف تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفته‌اند، مجاز نباشد”، اعلام کرد. پس از خروج ارتش آمریکا، یکی دیگر از تحولات مهم، ایجاد اتحاد چهارگانه غربی است که شامل آمریکا، اسرائیل، هند و امارات متحده عربی است. این گروه اولین نشست خود را در اکتبر 2021 برگزار کرد که در آن وزرای امور خارجه اعضای این گروه اشتراک داشتندو کارگروه مشترکی تشکیل دادند. ایجاد این گروه از نظر سیاسی با هدف مقابله با تعمیق اتحاد چین و روسیه در منطقه اوراسیا است. بنابراین ایالات متحده در تلاش است تا استراتژی و سیاست های خود را تعدیل کند و نشان دهد که به دنبال شرکای برای پاسخ به تغییر محیط استراتژیک منطقه پس از خروج از افغانستان است.
طالبان 2.0 و پاسخ همسایگی دو پاکستان و هند
سیاست خارجی کشورهای همسایه افغانستان در رابطه با افغانستان پس از آمریکا نیز با تغییر ژئوپلیتیک منطقه در حال تغییر است. بازگشت طالبان به افغانستان یک پیروزی استراتژیک مهم برای پاکستان است. در دو دهه گذشته، پاکستان روابط دوستانه ای با دولت افغانستان نداشت و اکنون افغانستان تحت رهبری طالبان یک اهرم استراتژیک برای اسلام آباد فراهم می کند. قبل از ورود ارتش آمریکا به افغانستان، رژیم پاکستان از طالبان حمایت می کرد و پاکستان یکی از معدود کشورهایی بود که دولت طالبان را به رسمیت شناخته بود. در طول دو دهه گذشته، پاکستان پناهگاه امنی برای رهبران طالبان فراهم کرده است. نقش پاکستان در ارائه کمک و کمک به رهبران طالبان بسیار مهم بوده است و اکنون پاکستان دارای اهرم استراتژیک به ویژه در مورد هند خواهد بود. بنابراین، پاکستان قطعاً می‌خواهد روابط خود را با افغانستان دوباره تنظیم کند. پاکستان در خط مقدم حمایت از طالبان در پلتفرم های بین المللی است. نخست وزیر پاکستان در پیامی که از قبل به مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر 2021 ضبط کرده بود، از جامعه بین المللی درخواست کرد که از طالبان “به خاطر مردم افغانستان” حمایت کند و “طالبان را تشویق کند تا به حقوق بشر احترام بگذارد و یک دولت فراگیر تشکیل دهند. در نشست اخیر سازمان همکاری اسلامی (OIC) که در دسامبر 2021 برگزار شد، پاکستان این موضع را تکرار کرد و خواستار لغو مسدود شدن دارایی های مسدود شده ای افغانستان شد.
تا آنجا که به هند مربوط می شود، سیاست گذاران در حال بررسی چگونگی رویکرد ژئوپلیتیک در حال تحول افغانستان به رهبری طالبان هستند. فقدان سیاست منسجم در مورد افغانستان هند را در حاشیه قرار داده است. سیاست انتظار و تماشای هند در قبال طالبان 2.0 هیچ سودی برای منافع استراتژیک آن نداشت. سرمایه گذاری دولت هند در پروژه های ارتباطی منطقه ای مانند پروژه شاهراه زرنج – دلارام در افغانستان در خطر است. هند با اصلاح سیاست قبلی خود، حضور خود را در افغانستان احساس می کند. هند به تازگی اولین محموله کمک های بشردوستانه را برای مردم افغانستان ارسال کرده است.11 هند میزبان مقامات ارشد امنیت ملی کشورهای همسایه افغانستان بود تا در مورد وضعیت در حال تحول افغانستان گفتگو کنند. ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و ایران «اعلامیه دهلی» را تصویب کردند. موضوعات اصلی مورد نگرانی تروریسم و چشم انداز تبدیل شدن جغرافیای افغانستان به مرکزی برای افراط گرایی، قاچاق مواد مخدر، تامین مالی تروریسم و غیره بود. در سومین گفتگوی هند و آسیای مرکزی که ماه گذشته در دهلی نو برگزار شد، هند خواستار ارائه کمک های بشردوستانه فوری برای افغانستان شد و تاکید کرد که خاک افغانستان نباید برای پناه دادن، آموزش، برنامه ریزی یا تامین مالی فعالیت های تروریستی استفاده شود. حضور وزرای امور خارجه پنج کشور آسیای مرکزی. کشورهای شرکت کننده حمایت خود را از افغانستان صلح آمیز، امن و باثبات اعلام کردند و در عین حال بر لزوم احترام به حاکمیت، وحدت و تمامیت ارضی این کشور جنگ زده تاکید کردند. این کشورها توافق کردند که این روند گفت و گو ها را برای تغییر وضعیت در افغانستان ادامه دهند. این کشورها با تأیید اجماع خود در مورد مسائل مربوط به افغانستان، خواستار تشکیل یک دولت واقعاً نماینده و فراگیر در افغانستان شدند. با این حال، منافع هند در افغانستان را باید از منظر تهدیدات امنیتی پاکستان و چین دید. مزیت استراتژیک هند با دولت قبلی افغانستان با تسخیر طالبان از بین رفت. برای داشتن یک رابطه با ثبات و بهتر با افغانستان، هند باید از طریق کمک ها و کمک های بشردوستانه با طالبان تعامل سازنده داشته باشد. قدرت نرم از نظر حسن نیت خود در میان افغان ها برای مقابله با نفوذ فزاینده چین و پاکستان در منطقه حیاتی است.
نتیجه‌گیری
جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای قدرت‌های بزرگ و رقابت ژئوپلیتیکی ایالات متحده و چین در شکل‌دهی تعامل قدرت‌های منطقه‌ای با افغانستان به رهبری طالبان بسیار مهم خواهد بود. چالش های پیش روی افغانستان را نمی توان از طریق معاملات یکجانبه حل کرد. بلکه یک رویکرد جامع و هماهنگ از سوی جامعه بین المللی نیاز است. قدرت های منطقه ای باید سیاست خارجی خود را در قبال افغانستان با دقت طراحی کنند، زیرا یک افغانستان بی ثبات می تواند اثرات فاجعه باری برای منطقه داشته باشد. زمان آن فرا رسیده است که قدرت های بزرگ، صلح و ثبات منطقه ای را بر اختلافات ایدئولوژیک و سیاست های فرصت طلبانه ارجحیت دهند تا گرفتار تشدید بحران در افغانستان نشوند.
منابع
1. Sabine Fischer and Angela Stanzel, “Afghanistan: The West Fails—Win for China and Russia,” German Institute for International and Security Affairs, 22 September 2021, https://www.swp-berlin.org/.
2. Vladimir Isachenkov, “Putin: No rush in officially recognizing Taliban’s rule,” ABC News, 15 October 2021, https://abcnews.go.com/.
3. Ministry of Foreign Affairs, People’s Republic of China, “Joint Statement on the Results of the Meeting of Russia, China, Pakistan and Iran on the Margins of the SCO and CSTO Summits in Dushanbe,” 17 September 2021, https://www.mfa.gov.cn/.
4. Edward White and Fazelminallah Qazizai, “Chinese mining groups scour Afghanistan for Opportunities,” Financial Times, 5 December 2021, https://www.ft.com/.
5. Press Trust of India, “China backs Taliban’s interim govt, says necessary step to end anarchy, restore order,” India Today, 8 September 2021, https://www.indiatoday.in/.
6. Fan Anqi and Liu Xin, “China calls for swift efforts to help Afghanistan, removal of unilateral sanctions,” Global Times, 13 October 2021, https://www.globaltimes.cn/.
7. Joe Biden, “Remarks by President Biden on the end of the war in Afghanistan” (speech, White House, Washington, DC, 31 August 2021), https://www.whitehouse.gov/.
8. “US issues ‘broad authorizations to’ enable aid to Afghanistan,” AlJazeera, 22 December 2021, https://www.aljazeera.com/.
9. Rajeswari Pillai Rajagopalan, “A Quad for the middle east?,” The Diplomat, 22 October 2021, https://thediplomat.com/.
10. “OIC summit: PM Imran calls for immediate action to avert humanitarian crisis in Afghanistan,” The News International, 19 December 2021, https://www.thenews.com.pk/.
11. Strategic News Service, “India sends first consignment of humanitarian assistance to Afghanistan after Taliban takeover,” The Statesman, 11 December 2021, https://www.thestatesman.com/.
12. Shubhajit Roy, “Why is India hosting an NSAs’ meeting on Afghanistan with regional players?,” Indian Express, 9 November 2021, https://indianexpress.com/.
13. Shubhajit Roy, “Afghanistan meet: India, Central Asian nations seek peace and stability,” Indian Express, 20 December 2021, https://indianexpress.com/.